Darko Momić: Između Stepinca blaženog i Vukašina jasenovačkog

Proces kanonizacije Alojzija Stepinca, kontroverznog zagrebačkog nadbiskupa iz perioda NDH i potonjeg kardinala, a samim tim i kandidata za samog papu, praktično je započet 3. oktobra 1998. godine kada ga je papa Jovan Pavle II pred 500.000 vjernika u Mariji Bistrici proglasio blaženim. Tadašnji poglavar Rimokatoličke crkve nije se obazirao na negodovanje vrha Srpske pravoslavne crkve i Stepinca je uzdigao na pijedestal blaženih. Ipak, sve su prilike da će aktuelni rimski biskup papa Franjo uvažiti stavove SPC i neće prihvatiti argumente Kongregacije za kauze svetaca neophodne za konačnu kanonizaciju. Uvažavajući napore predstavnika SPC u zajedničkoj komisije Katoličke crkve i SPC koja je formirana na inicijativu patrijarha srpskog Irineja i uz blagoslov papa Franje sa ciljem da ukrsti istorijske argumente i rasvijetli ulogu kardinala Stepinca u periodu NDH, kao i odnos poslijeratnih komunističkih vlasti prema njemu, SPC ne treba pretjerano da se protivi konačnoj kanonizaciji Stepinca. Bez namjere da zvuči zlobno ili zlonamjerno, evo odgovora i zašto?!

Naime, od nešto više od stotinu svetih, svetitelja, ispovjednika, prepodobnih, mučenika i sveštenomučenika koji su kanonizovani za osam vijekova autokefalnosti SPC i uvedeni u kalendar SPC, gotovo trećina je postradala za vrijeme NDH. Nekoliko desetina pravoslavnih velikodostojnika i sveštenika ubijeno je na najgrozomornije načine i njihova imena se nalaze u imenoslovu i kalendaru SPC. Direktnu ulogu u njihovom stradanju nerijetko su imale njihove „kolege“ iz Katoličke crkve, kao dio klera na čijem čelu se nalazio Alojzije Stepinac.

Tadašnji mitropolit dabrobosanski Petar stradao je nakon što je početkom maja 1941. godine odbio nalog ustaškog povjerenika za Bosnu i rimokatoličkog župnika sarajevskog Božidara Brale da naredi svojim sveštenicima i crkvenim opštinama da više ne pišu ćirilicom. Pošto je to odbio, mitropolita su ustaški policijski agenti odveli u policiju, a poslije nekoliko dana u Zagreb, nakon čega mu se gubi svaki trag. Tačno mjesto gdje se nalazi grob mitropolita Petra Zimonjića, kao ni tačan datum smrti do danas nisu poznati. U kalendaru SPC on se praznuje 17. septembra.

Do danas se ne zna ni za grobno mjesto igumana fruškogorskog manastira Šišatovac sveštenomučenika Rafaila Šišatovačkog. Njega su ustaše odvele iz manastira, a od posljedica mučenja preminuo je 3. septembra (tog datuma se i praznuje), ali se ni danas se ne zna gdje je sahranjen.

Vladiku banjalučkog Platona ustaše su uhapsile 5. maja 1941. godine, ubili i bacili u rijeku Vrbanju. Unakaženo tijelo vladike Platona pronađeno je Kumsalama pokraj Banjaluke poslije 17 dana. Sahranjen je na vojničkom groblju u Banjaluci, a tek 1973. godine njegovi posmrtni ostaci su preneseni u banjalučku Sabornu crkvu.

Sveštenomučenik banjalučki Platon obilježava se 5. maja. Sveti mučenik jasenovački Vukašin u kalendaru SPC se obilježava 29. maja. Nažalost, rijetki vjernici znaju o kome je riječ, iako je ogromna većina čula za njegovo stradanje, jer je lekcija o tome bila neizostavna na časovima istorije posvećenim Jasenovcu. Sveti mučenik Vukašin je Vukašin Mandrapa iz hercegovačkog sela Klepci, onaj starac kome je ustaša u Jasenovcu 1943. godine ponudio život ako na glas vikne „Živio Ante Pavelić“, na što mu je on uzvratio sa „samo ti sinko radi svoj posao“. Ustaša je isti odgovor dobio i nakon što je starcu iz Klepaca odsjekao nos i uši, poslije čega ga je na smrt izbo nožem. U žitiju Svetog Vukašina se navodi da je ustaša ubrzo nakon zločina poludio progonjen bogovjernim Vukašinovim pogledom.

Branko Dobrosavljević je bio pravoslavni paroh u Veljunu pored Vojnića. Zajedno sa još 500 Srba iz Veljuna ubijen je 7. maja 1941. kod Hrvatskog Blagaja u šumi „Kestenovac“ u događaju poznatom kao Veljunski pokolj. Sveštenomučenik Branko u kalendaru SPC obilježava sa 7. maja. Paroh našički Georgije Bogić stradao je 17. juna 1941. godine, a za njegovu smrt najodgovorniji je katolički fratar Sidonije Šols.

Paroha Georgija ustaše su tog dana po Šolsovom nalogu odvele u selo Martin kod Našica, gdje su ga vezale za drvo i sjekli uši, nos, jezik i bradu zajedno s kožom. Na kraju su mu iskopali oči, rasporili grudi i crijeva obmotali oko vrata. SPC ga je proglasila za sveštenomučenika i njegov dan se obilježava 17. juna.

Damjan Grahovski na početku Drugog svjetskog rata bio je sveštenik u Bosanskom Grahovu koje su okupirale italijanske vojne jedinice. Krajem maja 1941. godine, Italijani su se povukli i zamijenile su ih ustaše koje su 14. juna počele da hapse viđenije Srbe iz tog kraja. Među njima je bio i sveštenik Damjan koji je odveden u Jadovno, gdje je živ oderan i bačen u jamu. Proglašen je za sveštenomučenika i njegov spomen obilježava se 31. maja.

Dragutin Vasić bio je prvi mitropolit zagrebački duhovnog imena Dositej. Uhapšen je 7. maja 1941. godine i držan u policijskom zatvoru u Zagrebu. Pred kraj rata je preminuo od posljedica mučenja i u kalendaru SPC se svetkuje 13. januara kao Ispovjednik Dositej zagrebački.

Episkopa gornjokarlovačkog Savu ustaše su uhapsile 17. jula 1941. godine zajedno sa srpskim sveštenicima Bogoljubom Gakovićem, Đurom Stojanovićem i Stanislavom Nasadilom i utamničile u štalu ustaše Josipa Tomljenovića u Plaškom. Poslije dvodnevnog mučenja, odvedeni su u Gospić i mučeni do polovine avgusta, kada su sa oko 2.000 Srba odvedeni na Velebit, gdje su pobijeni i ne zna se za njihove posmrtne ostatke. Episkop Sava proglašen je za sveštenomučenika i u kalendaru SPC obilježava se 17. jula.

Iako je lijepo što se SPC protivi tome da Stepinac praktično stane u istu ravan sa nabrojanim Hristovim novomučenicima iz pravoslavnog imenoslova, upravo zbog njih, nema razloga da se tako pretjerano i grčevito bori protiv konačne kanonizacije Alojzija Stepinca. Ako opisani način stradanja mitropolita Petra i Dositeja, episkopa Platona i Save, sveštenika Branka, Georgija i Damjana, svetog starca Vukašina i još nekoliko desetina pravoslavnih sveštenika umorenih od strane Pavelićevog režima nisu dovoljan dokaz da Alojzije Stepinac ne zaslužuje oreol svetitelja, onda se tome ne treba ni protiviti. Zagovornicima Stepinčeve kanonizacije, prije svega zagrebačkom Kaptolu treba da služi na čast njihova gorljiva nakana da u istu ravan dovedu one koji su stradali na najgrozomorniji način sa onim ko je bio duhovni pastir njihovih ubica.

Na sreću, čini se da papa Franjo neće dozvoliti da bilo ko bude veći katolik od njega, a pogotovo ne oni koji blagonaklono gledaju na grafite „Za dom spremni“ i crne uniforme u centru Zagreba. Poglavar Rimokatoličke crkve od sjedanja na tron svetog Petra svojim porukama i potezima pobrao je simpatije i pravoslavnih hrišćana i ničim nije zaslužio da o njemu bilo ko kaže ružno slovo. Pa tako nije zaslužio ni maliciozne komentare tipa „kakva crkva, takvi i sveci“, kakvih će sigurno biti ako Alojzije Stepinac od blaženog uznapreduje u sveca. Amin!

(Frontal)